Kamuoyu Açıklaması - Yayın Ücreti Alan Dergiler Hakkında Üniversitelerarası Kurul Kararı

27.01.2022

Yükseköğretim Kurulu’nun Yağmacı/Şaibeli Dergilerle ilgili 07.03.2019 tarihli Genel Kurul kararı hakkında görüşlerimizi daha önce yayınevimizin web sayfasında paylaşmıştık.
https://www.avesyayincilik.com/tr/haberler/docentlik-basvuru-sartlari-hakkinda-onerilerimiz

Yine Yükseköğretim Kurulu’nun 30 Aralık 2021 tarihli Genel Kurul kararında “makale kabulünden sonra ücret alan” dergilerle ilgili bazı ilave düzenlemeler yapılmıştır.
https://www.uak.gov.tr/Sayfalar/DuyuruDetay.aspx?did=146

- Makale kabulünden sonra ücret alan dergi Web of Science indekslerinde dizinleniyorsa ve kendi kategorisindeki sıralamada ilk 3 çeyrekte (Q1, Q2, Q3) yer alıyorlarsa doçentlik dosyasında kullanılabilecektir.

- Makale kabulünden sonra ücret alan dergi Web of Science indekslerinde dizinleniyorsa ve kendi kategorisindeki sıralamada dördüncü çeyrekte (Q4) yer alıyorsa doçentlik dosyalarında kullanılabilmesi için aşağıdaki ek özelliklere sahip olmalıdır:

İlgili bilim alanı mensuplarının üye olabildiği bir branş derneğinin dergisi olması
Üniversitenin, enstitünün veya bilimsel bir kurumun dergisi olması
2010 yılı öncesinden itibaren basılmakta/yayınlanmakta olması
Abone usulü olarak çalışan ulusal/uluslararası dergi olması

Öncelikle Yağmacı/Şaibeli Dergiler konusunda yapılan bu değişikliklerin bir önceki uygulamaya nispeten yayın hayatını etik kurallar çerçevesinde sürdüren dergileri koruyan bir karar olduğunu düşünüyoruz.

Ancak akademik yayıncılık sektörünün paydaşları olan dergiler, dernekler, üniversiteler ve yayıncıların görüşleri alınmadan hazırlandığı dikkati çeken bu düzenlemede de hala bazı önemli eksiklikler ve gri alanlar bulunmaktadır.

Üniversite ve enstitü dışında kalan “bilimsel bir kurum” tanımlamasının tam karşılığı belli değildir ve yoruma açıktır. Ülkemizde ve yurtdışında birçok özel şirket, vakıf, dernek ve benzeri organizasyonlar da bilimsel faaliyetler yürütmektedir. Bu maddeden kastedilen sadece devlete bağlı kamu kurumları ve vakıf, dernek gibi kâr amacı gütmeyen kuruluşlar ise ilgili maddede bu durum açıkça belirtilmelidir.

Q4’te yer alan dergiler için ifade edilen “WEB of Science’ta Q4 sınıfında yer alıp editöryal ve/veya basım süreçlerinde ücret talep etmekle birlikte sadece ilgili bilim alanı mensuplarının üye olabildiği bir branş derneğinin, üniversitenin, enstitünün veya bilimsel bir kurumun yayın organı olan ve 2010 yılı öncesinden itibaren basılmakta/yayınlanmakta olup abonelik usulü olarak çalışan ulusal/uluslararası dergiler” cümlesinde altı çizili olarak işaretlediğimiz “ve” bağlacı tanımlamayı yoruma açık hale getirmektedir.

Buna göre makale kabulünden sonra ücret alan ve Q4’te yer alan dergilerin dernek, üniversite, enstitü veya bilim kurumları tarafından yayınlanıyor olması yeterli görülmüyor, ayrıca bu dergilerin 2010 yılından önce yayın hayatına başlamış olması ve abonelik usulüyle yayınlanıyor olması yani open access olmamaları şartları getiriliyor.

ÜAK sayfasında yayınlanan Genel Kurul karar metnine göre dernek, üniversite, enstitü ve bilim kurumları tarafından yayınlan dergiler 2010 yılından sonra yayın hayatına başlamış ise ve makalelerini open access yöntemiyle yayınlıyorsa, makale kabulünden sonra yazarlardan ücret almaları halinde doçentlik dosyalarında kullanılmaları mümkün görünmüyor.

Ülkemizde makale kabulünden sonra ücret alan dergilerin tamamının Open Access olduğu ve tamamına yakınının Q4’te olduğu düşünüldüğünde bu tanımlama bazı gri alanların oluşmasına neden olmaktadır.

Bu bilgiler ışığında AVES olarak konuyla ilgili görüşlerimiz ve önerilerimiz aşağıdaki şekildedir.

Öncelikle yazarlardan para alan dergileri “predatör, yağmacı, şaibeli” dergi olarak tanımlamak önyargısından vazgeçilmelidir. Para alan dergilerin büyük bir kısmı uluslararası etik standartlara göre yayın yapmakta olup yazarlardan ödeme almayan ancak başka çıkar ilişkileri ve menfaatler çerçevesinde etik dışı yayıncılık yapan dergilerin sayısı da azımsanmayacak seviyededir. Temel soru dergilerin para alması değil uluslararası etik akademik yayıncılık standartlarına göre şeffaf, bağımsız ve objektif yayıncılık yapılıp yapılmadığıdır.

Bilimsel literatürü kirleten dergileri tamamen belirlemek için mutlak bir yöntem bulunmamaktadır. En ideal yöntemde dahi sistemin açıklarını kullanacak art niyetli dergiler olabilecektir. Ancak akademik dergiler için en önemli ve sürekliliği olan denetim mekanizmasını indeksler sağlamaktadır. Uluslararası alanda tanınan, geçmişi uzun senelere dayanan indekslerde dizinlenen dergileri herhangi bir alt kategoriye ve ek şartlara tabi tutmadan “beyaz liste” sınıfında değerlendirmek ideal bir yaklaşım olacaktır. Zira önde gelen bu indekslerde dizinlenmek isteyen dergiler uluslararası akademik yayıncılık standartlarını ve etik kuralları karşılamak zorundadır. İndeksler dizine dahil ettikleri dergileri de takip etmekte ve standartları karşılamayan dergileri de dizinden çıkarmaktadır. YÖK ve ÜAK doçentlik başvurularında bu indekslerde dizinlenen dergilere puan verirken, “predatör, yağmacı, şaibeli” dergi tanımlamasını yaparken de bu indekslerde dizinlenen dergileri “beyaz liste” sınıfında değerlendirmesi kendi politikalarıyla uyumlu ve tutarlı bir yaklaşım olacaktır.

Bu yaklaşıma göre çalışan ve önde gelen aşağıda isimleri yazılı 10 temel indeksten en az 3 tanesinde dizinlenen dergilerin, herhangi bir aşamada yazarlardan ücret alsalar dahi doçentlik dosyalarında ve diğer akademik yükseltmelerde kullanılabilmesi gerektiğini düşünüyoruz.

Science Citation Index Expanded (SCIE)
Social Sciences Citation Index (SSCI)
Art&Humanities Index (A&HCI)
Emerging Sources Citation Index (ESCI)
Scopus
PubMed/MEDLINE
PubMed Central
Directory of Open Access Journals (DOAJ)
ERIC
ULAKBİM TR Dizin